МАЯ РАДЗIМА - БЕЛАРУСЬ!
Государственная символика Республики Беларусь
МАЯ РАДЗIМА - БЕЛАРУСЬ!
Государственная символика Республики Беларусь
Першая малодшая група
Асаблівасці беларускага танцавальнага мастацтва складваліся ў працэсе фарміравання і развіцця беларускай народнасці і яе культуры (XIV—XVI стст.), каранямі сваімі сыходзіць у нетры старажытнай общерусской культуры. У танцы ў мастацкай форме выявіліся адчуванне прыгажосці жыцця, эмацыянальнасць, тэмперамент і характар народа.
На працягу доўгага часу беларускі танец быў малавядомы нават на радзіме і рэдка выходзіў за межы вескі. У з'яўленні і папулярызацыі беларускіх народных танцаў на сцэнічных пляцоўках не толькі Беларусі, але і за яе межамі вялікая заслуга трупы Ігната Буйніцкага — таленавітага самародка, які стварыў у 1907 г. беларускі народны тэатр, у якім сам Буйніцкі прымаў удзел як рэжысер, акцер і танцор. У канцэртах выконваліся народныя песні, творы беларускіх паэтаў і танцы пад акампанемент традыцыйнай «траістай» музыкі — скрыпкі, цымбалаў і дуды. У сцэнічнай інтэрпрэтацыі народных танцаў І. Буйніцкі амаль не адыходзіў ад фальклорнай асновы.
Беларуская нацыянальная харэаграфія захавала багатую творчую спадчыну мінулага. Найбольш папулярныя беларускія народныя танцы — «Лявоніха», «Крыжачок», «Юрачка», «Полька-Янка», «Чарот», «Таўкачыкі», «Чобаты», «Лянок», «Кола», «Бульба», «Ручнікі», «Млынок», «Касцы», «Козачка», «Мяцеліца», «Мікіта», «Дударыкі», «Бычок», «Казыры». Асаблівасць беларускага танца — дынамічнасць і жыццерадаснасць, эмацыйнасць і калектыўны характар выканання. У цяперашні час беларускі народны танец прадстаўлены прафесійнымі танцавальнымі калектывамі, самыя вядомыя з якіх — Дзяржаўны ансамбль танца Беларусі, ансамбль «Харошкі», ансамбль «Лявоніха», а таксама дзіцячы ансамбль танца "Равеснік".
Беларускі народны танец "Крыжачок"
Крыжачок - папулярны беларускі народны танец. Аб паходжанні яго назвы існуе тлумачэнне, усматривающее яго сувязь з народным назвай дзікага качара — «крыжак», сам жа танец адносяць да групы танцаў, подражающих рухам птушак. Гэтак жа магчыма, што назва «Крыжачок» адбываецца ад слова «крыж» (крыж), так як для гэтага танца характэрныя пабудовы ў форме крыжа, пераходы крыж-накрыж.
Існуе і танец, які прайгравае руху дзікага качара, але гэта мясцовы варыянт «Крыжачка», які сустракаецца ў заходніх раенах Беларусі. Танец «Крыжачок» меў і іншыя назвы; «Крыжык», «Паўлючок», «Антошка», у залежнасці ад назваў прыпевак да яго.
«Крыжачок» — танец парна-масавы, спаўняецца любым колькасцю па ў хуткім тэмпе. Прасторавы малюнак танца мудрагелісты і складаны. У развіцці сцэнічнай версіі танца вялікую ролю адыграў К. А. Алексютовіч. Ен узбагаціў яго новымі элементамі руху, унес разнастайнасць у малюнак, увеў сольнае выкананне, змяніў тэмп, пасля эмацыйнай завязкі ідзе павольная лірычная сольная частка, якую выконваюць адна або дзве пары. Астатнія танцуючыя служаць фонам, яны як бы акампануе салістам. Заключная частка носіць вяселы, забіяцкі характар і адрозніваецца на рэдкасць маляўнічым і хутка змяняюцца малюнкам. Танец «Крыжачок» арганічна ўвайшоў у балет В. Залатарова «Князь-Возера» і балет М. Крошнера «Салавей». «Крыжачок», вядомы таксама і ў Польшчы, што тлумачыцца тэрытарыяльнай блізкасцю, суседствам двух народаў — беларусаў і палякаў.
Беларускі народны танец "Лявоніха"
«Лявоніха» - з традыцыйных народных танцаў — самы папулярны і любімы ў Беларусі. У ім ярка выяўленыя душа беларускага народа, яго нацыянальныя рысы. «Лявоніха» танец парна-масавы, выконваецца парамі з сольнымі варыяцыямі пад аднайменную песню жартоўнага зместу. Танец дынамічны, жыццярадасны. Музычны памер 2/4. Тэмп жывы. Харэаграфічная кампазіцыя танца складалася з традыцыйных малюнкаў (круг, зорачка, змейка, вароты), з розных пераходаў парамі або лініямі са зменай партнераў і кружэннем ў парах, узяўшыся пад рукі. На вяселлі «Лявоніха» была галоўным танцам, а на вячорках выконвалася пасля «Лянцея» і суправаджалася разнастайнымі прыпеўкамі.
У некаторых месцах Беларусі «Лявоніха» выконвалася як сольны танец. Выканаўцы па аднаму выходзілі ў сярэдзіну круга і танцавалі, хто як мог. Рухі танцораў былі самымі рознымі ― тупат, галоп, прытупванне.
Беларускі народны танец «Бульба»
Гэты танец, з такімі рухамі як полька, притоп, галоп, з выкарыстаннем розных варыяцый, вельмі вяселы, яркі і эмацыйны. У танцы задзейнічаны толькі дзяўчаты.
Танец «Бульба» - гэта выдатны прыклад таго, як можна з легкасцю і весялосцю ставіцца да стомнай працы, і як можна пасля нялегкай працы расслабіцца ў гарэзны і забіяцкай скоках. Для танца характэрная легкасць, жвавасць, імклівасць.
Беларускі народны танец «Юрачка»
Гэты танец вельмі забаўны і смешны, так як у ім паказваюцца рысы характару персанажа Юрачки ў камічнай форме. Гэта ўсе адбываецца пад музыку аднайменнай песні.
Танец ідзе па крузе. Танцуюць у ім парамі вакол галоўнага героя Юрачки. На гэтым не заканчваецца усе танцавальнае багацце беларускага народа. Есць яшчэ шмат цікавых танцаў, усе яны адрозніваюцца сваей характэрнай дынамічнасцю, яркасцю і носяць пэўны сюжэтны характар.
Арнаментальныя танцы:
Для іх характэрна увасабленне арнаменту ў прасторавым малюнку, масавае і парна-масавае выкананне. «Крыжачок», "Крутуха" , «Венчык», «Плятунец», «Мітусь», «Кошык», «Траян», «Кола».
Імправізацыйнасць характэрна часцей для сольных танцаў («Завейніца», «Скакуха», «Казачок» і інш.). У XIX ст. у вёсках, мястэчках і гарадах атрымалі распаўсюджанне новыя танцы — "лянцяй", кадрыль, (у асноўным у паўночнай і цэнтральнай Беларусі), розныя полькі ("Трасуха", "Какетка", "Трамблям"), вальс і іншыя, якія прыйшлі з краін Заходняй Еўропы.
Беларускі народны танец "Трасуха"
Трасуха - старадаўні беларускі народны танец. Мяркуецца, што назва танца цягнецца з часоў Старажытнай Русі, калі двенадцать сясцёр-пляскавіц штомесяц прымалі ўдзел у абрадах культу багіні Мокаш і веснавых святых Лады і Лелі. Як лічыў вядомы даследчык славянскай старажытнасці Б.А. Рыбакоў, у народнай памяці гэтыя сёстры трансфармаваліся, зліўшыся з русалкамі-берагінямі. З-за сваёй туманна-воднай сутнасці яны ператварыліся ў трынаццаць ліхаманак — сталі «трасавіцамі-плясавіцамі». Вось ад слова трасавіца і пайшла назва тыпавога беларускага танца, які пазней пад моцным уплывам полькі стаў сучаснай «Трасухай». З прыходам у Беларусь полькі ў сярэдзіне XIX стагоддзя, сфармаваўся гібрыд полькі і «Трасухі», які аб'яднаў кручэнне полькі і патрэсванне верхняй часткі корпуса з традыцыйнага танца. Не гледзячы на існаванне мноства варыянтаў «Трасухі» ў іх заўсёды прысутнічае гэта характэрнае патрэсванне рук, плячэй ці корпуса, якое дазваляе адразу пазнаць гэты танец. Паэт адзначыў гэта такім радком: «Нават сівай барадзе не сядзіцца, як плячамі павядзе маладзіца». Нагамі выконваюцца тэхнічна складаныя спружыністыя рухі. Танец можа выконвацца і сола, і парамі. Беларуская «Трасуха» часта апісвалася этнографамі. Вось як апісвае танец «Трасучка» ці «Пацяруха» П. Шпілеўскі, які ён назіраў у в. Сіняўка. " Звычайна становяцца дзве пары дзяўчат і хлопцаў: пакланіўшыся адзін аднаму, пара дзяўчат, трасучыся ўсім целам і размахваючы рукамі, на пятках вытварае розныя па і потым сапраўды плыве насустрач пары хлопцаў, якія, у сваю чаргу, тупаюць наскамі ботаў, неяк скоса, з-пад казырка пазіраючы на папярэдніх дам; калі сыдуцца дзве пары, пляснуць адзін аднаму над вухам у далонькі і паасобку разыходзяцца ў розныя бакі, тупаючы нагамі і прыгаворваючы: «Вух я, ды вух я»!. Потым групуюцца ўсе пары разам і, пераплятаючыся рукамі, робяць кругі то ў адзін, то ў іншы бок; нарэшце, раскланьваюцца адзін з адным і хаваюцца ў натоўпе, як бы чакаючы выкліку або новага запрашэння з боку хлопцаў " «Трасуха» разам з «Лявоніхай» набылі такую вядомасць і папулярнасць за межамі краіны, што сталі своеасаблівай знакамі нацыянальнага харэаграфічнага мастацтва.
Музыка Беларусі — музычнае мастацтва рэспублікі Беларусь, якое вылучаецца самабытнасцю і нацыянальным каларытам, якое ахоплівае музычныя кірункі ад народнай музычнай творчасці да сучаснай музыкі.
Беларуская народная музыка бярэ свой пачатак ад старажытнай культуры ўсходніх славян.
Асаблівасць беларускай народнай музыкі — самабытны фальклор обрядных песень (калядных, масленічных, купальскіх, жніўных, крестинных, вясельных і іншых песень).
У Полацкім княстве, а пазней у Вялікім княстве Літоўскім, атрымала вялікае развіцце царкоўная богаслужэбная музыка. У XV стагоддзі ў беларускіх землях фарміруецца мясцовы тып «знаменного распеву», да XVII стагоддзю складваецца партесное спевы ў праваслаўнай царкоўнай музыцы. Беларускія музычныя помнікі той эпохі — зборнікі твораў «Полацкі сшытак» і «Куранты».
Важнай сферай фармавання нацыянальнай музычнай культуры сталі народныя танцы і скокі. Сярод народных інструментаў атрымалі распаўсюджанне дуда, жалейка, гудок, ліра, скрыпка і цымбалы.
Свецкая музыка эпохі барока, якая гучала ў буйных дваранскіх маентках, з XVII стагоддзя пачала развівацца і ў беларускіх гарадах. У XVII—XVIII стагоддзях цэнтрамі свецкага беларускай музычнай культуры становяцца прыватныя тэатры і капэлы польска-літоўскіх магнатаў Радзівілаў, Сапегаў, Агінскіх і іншых. Сярод вядомых кампазітараў — Голанд, Ванжура і іншыя.
З канца XIX стагоддзя пачынаецца росквіт беларускай культуры і музыкі: адкрываюцца беларускія музычныя школы і народныя кансерваторыі, ствараюцца тэатры. У другой палове XX стагоддзя пачынаецца новая хваля росквіту беларускай культуры і музыкі. На беларускіх мелодыях заснаваныя сачыненні изестного піяніста і кампазітара XIX стагоддзя А. Абрамовіча.
Пасля абразавання ў 1919 г. Беларускай ССР былі заснаваныя Дзяржаўны сімфанічны аркестр БССР (1927), Дзяржаўны народны аркестр БССР (1930), Беларуская студыя оперы і балета (1933), Беларуская кансерваторыя (1932), Беларуская філармонія (1937), Саюз Кампазітараў БССР (1938). У 1940 г. арганізаваны Беларускі ансамбль песні і танца пад кіраўніцтвам Р. Шырмы.
Музычнае мастацтва Беларусі імкнулася захаваць нацыянальныя музычныя традыцыі, адначасова развіваючы папулярныя ў свеце стылі і напрамкі. У 1970-я гг. зараджаецца беларуская аперэта — «Паўлінка», рэж. Семянякі, 1973; «Несцерка», рэж. Суруса, 1979 г Развіваецца камерная і харавая музыка, папулярнымі становяцца творы кампазітараў А. Багатырова, І. Лучанка, Э. Ханка. У 1970-х гадах аднымі з самых папулярных вакальна-інструментальных ансамбляў СССР сталі Верасы, Сябры і Песняры.
Паспяхова працягваюць выконваць беларускія музычныя творы вядучыя музычныя калектывы Беларусі: Прэзідэнцкі аркестр Рэспублікі Беларусь Нацыянальны аркестр сімфанічнай і эстраднай музыкі пад кіраўніцтвам М. Фінберга, Дзяржаўны акадэмічны сімфанічны аркестр, Дзяржаўны камерны аркестр Рэспублікі Беларусь, Дзяржаўная акадэмічная харавая капэла ім. Г. Шырмы, Нацыянальны акадэмічны народны хор Рэспублікі Беларусь ім. Г. Цітовіча, вакальная група «Чысты голас», вакальна-інструментальны ансамбль «Песняры», вакальна-інструментальны ансамбль «Сябры».
Найбольшае развіцце ў сучаснай беларускай музыцы атрымала поп-музыка і рок-музыка. У цяперашні час папулярнымі ў Беларусі з'яўляюцца групы «Ляпіс Трубяцкі», "Дай Дарогу!", "N. r. m.", «Akute»,«J:МОРС», "Серебряная свадьба",«Без білета», «Eihelstraat», «IOWA»,«Dissonance Reason», «Nizkiz» і многія іншыя групы. C 2004 года выканаўцы з Беларусі ўдзельнічаюць у музычным конкурсе «Еўрабачанне».
Беларускія пісьменнікі
Курачка-Рабка
Жыў дзед, жыла бабка. Была ў іх курачка-рабка. Нанесла курачка яечак поўны падпечак. Сабрала бабка яечкі ў чарапіцу ды паставіла на паліцу. Мышка бегла, хвосьцікам махнула, чарапіца ўпала, яечкі пабіліся.
Плача дзед, плача бабка, курачка кудахча, вароты скрыпяць, трэскі ляцяць, сарокі трашчаць, гусі крычаць, сабакі брэшуць.
Ідзе воўк:
-- Дзедка, бабка, чаго вы плачаце?
-- Як жа нам не плакаць? Была ў нас курачка-рабка. Нанесла курачка яечак поўны падпечак. Сабрала бабка яечкі ў чарапіцу ды паставіла на паліцу. Мышка бегла, хвосьцікам махнула, чарапіца ўпала, яечкі пабіліся.
І воўк завыў.
Ідзе мядзьведзь:
-- Воўк, чаго выеш?
-- Як жа мне не выць? Жыў дзед, жыла бабка. Была ў іх курачка-рабка. Нанесла курачка яечак поўны падпечак. Сабрала бабка яечкі ў чарапіцу ды паставіла на паліцу. Мышка бегла, хвосьцікам махнула, чарапіца ўпала, яечкі пабіліся. Плача дзед, плача бабка, курачка кудахча, вароты скрыпяць, трэскі ляцяць, сарокі трашчаць, гусі крычаць, сабакі брэшуць... А я брахаць ня ўмею, дык і завыў.
Выслухаў мядзьведзь казку і адарваў сабе хвост. Так з таго часу і жыве з куртатым хвастом.
Пчала і муха
Жылі-былі пчала і муха. Пчала з ранку да вечара па лугах лятала, мёдзьбірала. А муха мёд толькі есьці любіла. Дзе мёдам запахне, там і яна. А дземёду не чуваць, там муха ня хоча нават перанаваць. Аднаго разу прысела мухаадпачыць на зялёным лузе. Сонейка муху прыгравае, лёгкі ветрык абвявае. Кругомкветкі цьвітуць, шустрыя конікі скачуць. У небе птушкі песенькі сьпяваюць. Задумалася муха: як добра на сьвеце жыць! Думала-думала, ды задрамала.А ў гэты час над лугам пчала пралятала. Ляціць, гудзе, мёд у вулей нясе. Цяжка ёй, аж стогне небарака.
Прахапілася муха ды як закрыць пчалу:
-- Ах ты сякая-такая! Чаго тут над вухам стогнеш, мне спаць не даеш!
-- Выбачай, -- сказала пчала. -- Я шмат мёду нясу, дык і стагну.
-- Ха-ха, -- засьмяямлася муха, -- шмат мёду нясеш, а сама, нябось, галодная: вунь якая худая -- адны косьці...
-- Праўда, -- адказвае пчала, -- мы, пчолы, зьбіраем пуды, а самі худы.
-- А чаму ж вы худы? І мёд у вас, і вашчына ў вас...
-- Дык жа мёд мы зьбіраем ня толькі для сябе, а і сваім дзеткам, і гаспадару, які нам хату зрабіў, даглядае нас.
-- Чакай, чакай, -- кажа муха, -- я нешта не зусім цябе разумею: як гэта можна зьбіраць мёд для іншых? Мы, мухі, так не робім. Мы толькі гатовага мёду шукаем.
-- Ат, -- замахала крыльцамі пчала, -- няма мне калі з табой гаманіць: трэба хутчэй дадому сьпяшацца, мядовую кашку дзеткам варыць.
-- А дзе возьмеш ты мядовую кашку?
-- На сябе вязу.
-- У чым?
-- У вазку, у палазку і за пазушкай.
Загула пчала ды паляцела ў свой вулей.
Былінка і верабей
Сеў верабей на былінку і просіць:
– Былінка, былінка, пакалышы мяне.
Але былінка калыхаць вераб'я не захацела. Тады верабей паляцеў да казы:
– Каза, каза, ідзі былінку грызьці – былінка не хоча вераб'я калыхаць.
Каза не пайшла. Паляцеў верабей да ваўка:
– Воўк, воўк, ідзі казу есьці, каза не ідзе былінку грызьці, былінка ня хоча вераб'я калыхаць.
Воўк не пайшоў. Паляцеў верабей да людзей:
– Людзі, Людзі, ідзіце ваўка біць, воўк ня хоча казу есьці, каза не ідзе былінку грызьці, а былінка ня хоча вераб'я калыхаць.
Людзі не пайшлі. Паляцеў верабей прасіць вяроўкі:
– Вяроўкі, вяроўкі, ідзіце людзей вязаць, бо людзі ня хочуць ваўка біць, воўк ня хоча казу есьці, каза не ідзе былінку грызьці, а былінка ня хоча вераб'я калыхаць.
Паляцеў верабей прасіць агонь:
– Агонь, агонь, ідзі вяроўкі паліць, вяроўкі не ідуць людзей вязаць, людзі не ідуць ваўка біць, воўк ня хоча казу есьці, каза не ідзе былінку грызьці, а былінка ня хоча вераб'я калыхаць.
Агонь не пайшоў. Паляцеў верабей прасіць ваду:
– Вада, вада, ідзі агонь тушыць, агонь не ідзе вяроўкі паліць, вяроўкі не ідуць людзей вязаць, людзі не ідуць ваўка біць, воўк ня хоча казу есьці, каза не ідзе былінку грызьці, а былінка ня хоча вераб'я калыхаць.
Вада не пайшла. Паляцеў вол да вала:
– Вол, вол, ідзі ваду піць, вада не ідзе агонь тушыць, агонь не ідзе вяроўкі паліць, вяроўкі не ідуць людзей вязаць, людзі не ідуць ваўка біць, воўк ня хоча казу есьці, каза не ідзе былінку грызьці, а былінка ня хоча вераб'я калыхаць.
Вол не пайшоў. Паляцеў верабей прасіць доўбню:
– Доўбня, доўбня, ідзі вала біць, вол ня ідзе ваду піць, вада не ідзе агонь тушыць, агонь не ідзе вяроўкі паліць, вяроўкі не ідуць людзей вязаць, людзі не ідуць ваўка біць, воўк ня хоча казу есьці, каза не ідзе былінку грызьці, а былінка ня хоча вераб'я калыхаць.
Доўбня не пайшла. Паляцеў верабей прасіць чарвей:
– Чэрві, чэрві, ідзіце доўбню тачыць, доўбня не ідзе вала біць, вол ня ідзе ваду піць, вада не ідзе агонь тушыць, агонь не ідзе вяроўкі паліць, вяроўкі не ідуць людзей вязаць, людзі не ідуць ваўка біць, воўк ня хоча казу есьці, каза не ідзе былінку грызьці, а былінка ня хоча вераб'я калыхаць.
Чэрві не пайшлі. Паляцеў верабей да курэй:
– Куры, куры, ідзіце чарвей дзяўбці, чэрві не ідзуць доўбню тачыць, доўбня не ідзе вала біць, вол ня ідзе ваду піць, вада не ідзе агонь тушыць, агонь не ідзе вяроўкі паліць, вяроўкі не ідуць людзей вязаць, людзі не ідуць ваўка біць, воўк ня хоча казу есьці, каза не ідзе былінку грызьці, а былінка ня хоча вераб'я калыхаць.
Куры не пайшлі. Паляцеў верабей прасіць ястраба:
–Ястраб, ястраб, ідзі курэй дзёрці, куры не ідуць чарвей дзяўбці, чэрві не ідзуць доўбню тачыць, доўбня не ідзе вала біць, вол ня ідзе ваду піць, вада не ідзе агонь тушыць, агонь не ідзе вяроўкі паліць, вяроўкі не ідуць людзей вязаць, людзі не ідуць ваўка біць, воўк ня хоча казу есьці, каза не ідзе былінку грызьці, а былінка ня хоча вераб'я калыхаць.
Ястраб не пайшоў. Паляцеў верабей да сонейка:
– Сонейка, сонейка, асмалі ястрабу крылы, асьляпі яму вочы, ён не ідзе курэй дзёрці, куры не ідуць чарвей дзяўбці, чэрві не ідзуць доўбню тачыць, доўбня не ідзе вала біць, вол ня ідзе ваду піць, вада не ідзе агонь тушыць, агонь не ідзе вяроўкі паліць, вяроўкі не ідуць людзей вязаць, людзі не ідуць ваўка біць, воўк ня хоча казу есьці, каза не ідзе былінку грызьці, а былінка ня хоча вераб'я калыхаць.
– Рада б была табе памагчы, – адказала сонейка, – ды хмары мяне закрылі. Ідзі папрасі вецер, каб ён іх разагнаў.
Паляцеў верабей прасіць вецер:
–Вецер, вецер, разгані хмары. Яны закрылі сонейка. Яно ня можа асмаліць ястрабу крылы, ён не ідзе курэй дзёрці, куры не ідуць чарвей дзяўбці, чэрві не ідзуць доўбню тачыць, доўбня не ідзе вала біць, вол ня ідзе ваду піць, вада не ідзе агонь тушыць, агонь не ідзе вяроўкі паліць, вяроўкі не ідуць людзей вязаць, людзі не ідуць ваўка біць, воўк ня хоча казу есьці, каза не ідзе былінку грызьці, а былінка ня хоча вераб'я калыхаць.
– О, я разганю, я люблю, – адказаў вецер. І пачаў разганяць хмары.
Заіскрылася сонейка – і давай ястрабу смаліць крылы, сьляпіць яму вочы. Ён паляцеў курэй дзёрці, куры пайшлі чарвей дзяўбці, чэрві пайшлі доўбню тачыць, доўбня пайшла валоў біць, вол пайшоў ваду піць, вада пайшла агонь тушыць, агонь пайшоў вяроўкі паліць, вяроўкі пайшлі людзей вязаць, людзі пайшлі ваўка біць воўк пайшоў казу есьці, каза пайшла былінку грызьці, былінка пачала верабейку калыхаць.
Сядзіць верабей на былінцы, грэецца ад сонейка ад сонейка і калышацца: калых-калых, калых-калых.
Зайкава хатка
Жылі-былі ў лесе лісічка і зайчык. Прыйшла восень. Холадна стала ў лесе. Надумаліся яны хаткі на зіму пабудаваць. Лісічка збудавала сабе хатку з труску-сняжку, а зайчык з труску-пяску. Перазімавалі яны ў новых хатках. Настала вясна, прыгрэла сонца. Лісіччына хатка растала, а зайкава стаіць як стаяла. Прыйшла лісіца ў зайкаву хатку, выгнала зайку, а сама ў яго хатцы засталася. Пайшоў зайка са свайго двара, сеў пад бярозкаю ды плача. Ідзе воўк. Бачыць — зайка плача.
— Чаго ты, зайка, плачаш? — пытае воўк.
— Як жа мне, зайку, не плакаць? Жылі мы з лісічкаю блізка адно каля аднаго. Пабудавалі мы сабе хаты: я — з труску-пяску, а яна — з труску-сняжку. Настала вясна. Яе хатка растала, а мая стаіць як стаяла. Прыйшла лісічка, выгнала мяне а мае хаткі і сама ў ёй жыць засталася. Дык вось я сяджу ды плачу.
— Не плач, зайка. Пойдзем, я табе памагу, праганю лісічку з твае хаты.
Пайшлі яны. Прыйшлі. Воўк стаў на парозе зайкавай хаткі і крычыць на лісічку:
— Чаго залезла ў чужую хатку? Злазь, ліса, з печы, а то скіну, паб'ю табе плечы.
Не спалохалася лісічка, адказвае ваўку:
— Ой, воўк, сцеражыся: мой хвост як дубец, — як дам, дык будзе табе канец!
Перапалохаўся воўк — ды наўцёкі, і зайку аднаго пакінуў. Сеў зноў зайка над бярозкай ды горка плача. Ідзе праз лес мядзведзь. Бачыць — зайчык сядзіць пад бярозай і плача.
— Чаго, зайка, плачаш? — пытае мядзведзь.
— Як жа мне, зайку, не плакаць? Жылі мы з лісічкаю блізка адно каля аднаго. Пабудавалі мы сабе хаты. Я — з труску-пяску, а яна — з труску-сняжку. Настала вясна. Яе хатка растала, а мая стаіць як стаяла. Прыйшла лісічка, выгнала мяне з мае хаткі і сама там жыць засталася. Дык вось я сяджу ды плачу.
— Не плач, зайка. Пойдзем, я табе памагу, праганю лісічку з твае хаты.
Пайшлі яны. Прыйшлі. Мядзведзь стаў на парозе зайкавай хаткі і крычыць на лісічку:
— Нашто адабрала ў зайкі хату? Злазь, ліса, з печы, а то скіну, паб'ю табе плечы.
Не спалохалася лісічка, адказвае мядзведзю:
— Ой, мядзведзь, сцеражыся: мой хвост, як дубец, — як дам, дык будзе табе канец!
Спалохаўся мядзведзь — ды наўцёкі, і зайку аднаго пакінуў.Зноў пайшоў зайка са свайго двара, сеў пад бярозкаю ды горка плача. Аж бяжыць-ідзе праз лес пеўнік. Угледзеў зайчыка, падышоў і пытае:
— Чаго, зайка, плачаш?
— Дык як жа мне, зайку, не плакаць? Жылі мы а лісічкаю блізка адно каля аднаго. Пабудавалі мы сабе хаты. Я — з труску-пяску, а яна — з труску-сняжку. Настала вясна. Яе хатка растала, а мая стаіць як стаяла. Прыйшла лісічка, выгнала мяне з мае хаткі і сама там жыць засталася. Вось я сяджу ды плачу.
— Не плач, зайка: я выганю лісу з твае хаткі.
— Ой, Петрусёк, — плача зайка, — дзе табе яе выгнаць? Воўк гнаў — не выгнаў, мядзведзь гнаў — не выгнаў.
— А вось жа я выганю. Пойдзем, — кажа пеўнік.
Пайшлі. Увайшоў пеўнік у хатку, стаў на парозе кукарэкнуў, а потым як закрычьщь:
Я — пятух-чабятух, Я — пявун-лапатун, На кароткіх нагах, |
На высокіх пятах. Нясу касу на плячы, Хачу ліску засячы. |
А лісічка ляжыць ды кажа:
— Ой, певень, сцеражыся: мой хвост, як дубец, — як дам, дык будзе табе канец.
Скочыў пеўнік з парога ў хату ды зноў крычыць:
Я — пятух-чабятух, Я — пявун-лапатун, На кароткіх нагах. |
На высокіх пятах. Нясу касу на плячы, Хачу ліску засячы. |
I — скок на печ да ліскі. Дзюбануў лісіцу ў спіну. Як усхопіцца лісіца ды як пабяжыць вон з зайкавай хаткі, а зайка дзверы зачыніў за ёю.
I застаўся ён жыць у сваёй хатцы разам з пеўнікам.
Каза – манюка
Жыў дзед ды баба з дачкою. І была ў іх каза. Пагнала дачка пасьвіць казу. Цэлы дзень пасьвіла па бары, па дубраўцы. Увечары прыгнала дахаты. Дзед пытае ў казы:
-- Каза мая, козачка, дзе была?
Каза кажа:
-- Нідзе не была. Нічога ня ела, нічога ня піла. Толькі як бегла цераз масток, ухапіла кляновы лісток, а як бегла ля крынічкі, ухапіла кропельку вадзічкі...
Насварыўся дзед на дачку, што дрэнна казу пасьвіла, і назаўтра выправіў бабу.
Цэлы дзень пасьвіла баба казу па бары, па дубраўцы, па траўцы, па мураўцы. Увечары прыганяе дахаты.
Дзед зноў пытае ў казы:
-- Каза мая, козачка, дзе была? Што ты ела, што піла?
Каза кажа.
-- Нідзе не была. Нічога ня ела, нічога ня піла. Толькі як бегла цераз масток, ухапіла кляновы лісток, а як бегла ля крынічкі, ухапіла кропельку вадзічкі...
Дзед і на бабу насаврыўся, што дрэнна казу пасьвіла. Надзеў тады дзед бабін каптан і хустку ды пагнаў сам пасьвіць казу. Цэлы дзень пасьвіў па бары, па дубраўцы, па траўцы, па мураўцы. Увечары вярнуўся дахаты, пераадзеўся ў сваё адзеньне, сеў на прызьбе і чакае казу з пашы. Прыйшла каза на двор.
Дзед пытае:
-- Каза мая, козачка, дзе была? Што ты ела, што піла?
Каза кажа:
-- Нідзе не была. Нічога ня ела, нічога ня піла. Толькі як бегла цераз масток, ухапіла кляновы лісток, а як бегла ля крынічкі, ухапіла кропельку вадзічкі...
Узлаваўся дзед на казу-манюку, прывязаў яе за плот, а сам пайшоў касу гастрыць, казу-манюку рэзаць.
Дазналася аб гэтым каза, сарвалася з прывязі й пабегла ў лес. Знайшла ў лесе зайчыкаву хатку, залезла ў яе і жыве там, а зайчыка і на парог не пускае.
Сеў зайчык пад елачкай і плача.
Ідзе воўк:
-- Чаго зайчык, плачаш? Чаго зажурыўся?
-- Як жа мне ня плакаць, як не журыцца? Была ў мяне хатка -- новая, яловая. Прыйшоў нейкі зьвер рагаты ды бадаты, выгнаў мяне з хаткі й сам у ёй жыве, а мяне і на парог не пускае.
-- Ну, добра, ня плач: я таго зьвера выганю.
Падыйшоў воўк да зайчыкавай хаткі, пастукаў хвастом у дзьверы ды кажа:
-- Гэй, зьвер рагаты-бадаты, зьбірай манаткі, ідзі прэч з зайчыкавай хаткі!
А каза як затупае за дзьвярыма, як замэкае:
-- Закалю цябе рагамі, затапчу цябе нагамі, яшчэ і барадою замяту!
Спужаўся воўк ды ад бяды ўцёк.
А зайчык зноў сеў і плача.
Ідзе мядзьведзь:
-- Чаго, зайчык, плачаш? Чаго зажурыўся?
-- Як жа мне ня плакаць, як не журыцца?
І расказаў мядзьведзю пра сваю бяду.
-- Ну, добра, -- кажа мядзьведзь, ня плач: я таго зьвера адразу выганю.
Падыйшоў ён да зайчыкавай хаткі, патупаў каля дзьвярэй ды кажа:
-- Гэй, зьвер рагаты-бадаты, зьбірай манаткі, ідзі прэч з зайчыкавай хаткі!
А каза як затупае, як замэкае:
-- Закалю цябе рагамі, затапчу цябе нагамі, яшчэ і барадою замяту!
Спужаўся і мядзьведзь ды ў гушчар -- кульгець, кульгець...
Ідзе певень. Убачыў заплаканага зайчыка і пытаецца:
-- Чаго, зайчык, плачаш? Чаго, брат, зажурыўся?
-- Як мне ня плакаць, як не журыцца?
І расказаў зайчык пеўню пра сваю бяду.
-- Э, -- кажа певень, -- такую бяду я адной лапай разьвяду. Я таго зьвера ведаю -- гэта дзедава каза-манюка...
Падыйшоў певень да зайчыкавай хаткі, залопаў крыламі, закукарэкаў:
-- Кукарэку! Кукарэку!
Заб'ю казу-недарэку!
Пачула каза ды як затупае, як замэкае:
--Закалю цябе рагамі, затапчу цябе нагамі, яшчэ і барадою замяту!
Тады певень зноў яшчэ мацней залопаў крыламі, закрычаў:
-- Гэй, каза, зьбірай манаткі,
Уцякай хутчэй ты з хаткі,
Бо вунь дзед ідзе,
Ён касу нясе...
Як пачула каза пра дзеда з касою, напужалася і кулем выскачыла з хаткі. А зайчык зпеўнікам зайшлі ў хатку і сталі там жыць-пажываць ды дабра нажываць.
Муха – пяюха
Жыла-была муха-пяюха. Мела яна каляску і шэсць камароў. Запрэгла муха-пяюха камароў у каляску ды паехала на пагулянку. Едзе яна дарогаю, едзе шырокаю — бяжыць мышка:
— Добры дзень, пані! Як паню зваць-велічаць?
— Я муха-пяюха. А ты хто?
— А я на паліцах скрабатуха.
— Сядай, паедзем разам.
Едуць яны дарогаю, едуць шырокаю — скача жабка:
— Добры дзень, панове! Як вас зваць-велічаць?
— Муха-пяюха. Па паліцах скрабатуха. А ты хто?
— А я па сажалках рагатуха.
— Сядай, паедзем разам.
Едуць яны дарогаю, едуць яны шырокаю — сядзіць на галінцы вавёрка:
— Добры дзень, панове! Як вас зваць-велічаць?
— Муха-пяюха. Па паліцах скрабатуха. Па сажалках рагатуха. А ты хто?
— А я па елках скакуха.
— Сядай, паедзем разам.
Едуць яны дарогаю, едуць шырокаю — бяжыць заяц:
— Добры дзень, панове! Як вас зваць-велічаць?
— Муха-пяюха. Па паліцах скрабатуха. Па сажалках рагатуха. Па елках скакуха. А ты хто?
— А я праз дарогу скок.
— Сядай, паедзем разам.
Едуць яны дарогаю, едуць шырокаю — ідзе воўк:
— Добры дзень, панове! Як вас зваць-велічаць?
— Муха-пяюха. Па паліцах скрабатуха. Па сажалках рагатуха. Па елках скакуха. Праз дарогу скок. А ты хто?
— А я галодны воўк. Усіх вас паем.
Пачулі гэта камары, падняліся ўгору і паляцелі разам з каляскай. А галодны воўк паляскаў зубамі і пайшоў далей ні з чым.
Коцік, пеўнік і лісіца
Жылі-былі коцік і пеўнік. Добра жылі, дружна. Коцік на паляванне хадзіў, а пеўнік есці варыў, хатку падмятаў, песні спяваў. Аднойчы пайшоў коцік на паляванне, а пеўнік зачыніў за ім дзверы ды пачаў абед варыць. Бяжыць лісіца, убачыла хатку, падскочыла да акенца:
— Гэй, хто тут гаспадар?
— Я, — кажа пеўнік.
— Пусці ў хатку.
— Чаго?
— Пасяджу трохі, адпачну з дарогі.
Пеўнік добры быў, пусціў лісіцу ў хатку, а лісіца — цап! — ухапіла яго і панесла дадому. Апамятаўся пеўнік, закрычаў на ўвесь лес:
— Коце, браце!
Мяне ліска нясе
Увысокія горы,
У глыбокія норы,
Па барах, да карчах,
Аж бярэ мяне страх!..
Пачуў гэта коцік, прыбег, адабраў у лісіцы пеўніка і завёў яго назад у хатку.
— Ну, — кажа, — глядзі ж, друті раз не пускай лісіцу, бо цяпер я далей пайду і магу не пачуць цябе.
— Добра, — кажа пеўнік, — не пушчу.
Зноў пайшоў коцік на паляванне. А лісіца — як тут была.
— Пеўнік, галубок, разумны лабок, адчыні!
— Што табе трэба?
— Пазыч агню.
— Навошта?
— Буду ў печы паліць.
— Не адчыню, бо ты схопіш мяне.
— Ды не, больш не буду хапаць.
Паверыў пеўнік лісіцы і адчыніў дзверы. А тая — ухапіла яго і панесла. Пеўнік зноў пачаў клікаць коціка:
— Коце, браце!
Мяне ліска нясе
Увысокія горы,
У глыбокія воры,
Па барах, па карчах,
Аж бярэ мяне страх!..
Добра, што коцік далёка не адышоўся ад дому: пачуў ён пеўніка, прыбег і адабраў яго ад лісіцы.
— Ну, — кажа ён пеўніку, — калі ты і трэці раз адчыніш лісіцы дзверы, то бяда будзе: цяпер я пайду на паляванне яшчэ далей.
— Не, — кажа пеўнік, — больш я гэтай ліхадзейцы дзвярэй не адчыню.
— Глядзі ж! — і коцік пайшоў у самыя далёкія лясы.
Прыбегла лісіца:
— Пеўнік, галубок, разумны лабок, дай вугалёк!
— Не, цяпер я дзверы табе не адчыню!
— Дык ты праз акенца падай.
— Праз акенца можна, — згадзіўся пеўнік.
Адчыніў ён акенца, а лісіца ўхапіла яго і панесла. Крычаў, крычаў пеўнік, ды коцік яго так і не пачуў: вельмі ж далека ён зайшоў.Прынесла лісіца пеўніка дахаты і загадала дочкам у печы паліць, з пеўніка крупнік варыць. А сама пайшла гасцей склікаць.Вярнуўся з палявання коцік, бачыць — няма пеўніка. «Мусіць, яго зноў лісіца ўхапіла, — падумаў коцік. — Як жа яго цяпер з бяды выратаваць?» Зрабіў ён скрыпачку галасістую ды пайшоў да лісіцы. Прыйшоў, сеў ля варот і зайграў, прыпяваючы:
— Тылі-тылі, скрыпіца,
Тут сядзела лісіца,
А ў лісіцы новы двор.
Сем дачушак на выбор,
Восьмы пеўнік — гэта мой!
Пачулі лісіцыны дочкі музыку і кажуць:
— Як жа хораша нехта грае, пабяжым паслухаем, а пеўніка зварыць яшчэ паспеем.
Выбеглі яны на двор ды і заслухаліся. Пеўнік жа тым часам не драмаў: выскачыў з лісіцынай хаткі ды пабег з коцікам дахаты. Так і засталася лісіца ні з чым.
БЕЛАРУСКIЯ НАРОДНЫЯ ПЕСЕНКII ПАЦЕШКI
Кукарэку, певунок
Кукарэку, певунок
Кукарэку, певунок,
Залаценечкі чубок,
Пад паветачку пайшоў,
Курку-рабку там знайшоў.
Пачаў курку пытаць,
Ці ўмее чытаць.
— Не чытаю, не пішу,
Толькі яйкі нясу.
Штодзень дзецям нашу
Аж па цэламу кашу.
Кую, кую ножку
Кую, кую ножку
Кую, кую ножку,
Паеду ў дарожку,
Дарожка крывая,
Кабылка сляпая,
Еду, еду, еду,
Ніяк не даеду.
Прыпрагу сароку,
Паеду далёка
У новай кашулі
Да майго дзядулі.
Скоранька паеду,
Каб паспець к абеду.
ТВОРЫ БЕЛАРУСКІХ ПАЭТАЎ
Тадзіяна Кляшторная
Ветлiвыя словы
«Калі ласка», «дзякуй», «добры дзень» —
Ветлівыя словы
Чую ад людзей.
Ветлівымі словамі
Трэба даражыць,
З ветлівымі словамі
Лёгка жыць.
Паўцякалі цацкі
Зноў без адпачынку
Завіхаўся Федзя:
Паламаў машынку,
Разарваў мядзведзя,
Паадкручваў вушы
Шэранькаму зайку,
Перамазаў тушшу
Штонікі і майку.
З гэтае прычыны
Цацкі паўцякалі:
Заяц да Яніны,
А мядзведзь да Валі.
Не сквапная
Я цукеркі несла ў садзік.
Папрасіў адну Уладзік,
За Уладзікам — Люцынка,
А за ёю — Стась, Янінка,
I яшчэ падбегла Міла:
— Мне цукеркі не хапіла!
— На, апошнюю трымай,
Я не сквапная, ты знай!
Валянцін Рабкевіч
Едзе восень
Змоўкла наваколле,
Лес адгаманіў.
Едзе восень полем
На рабым кані.
А за сінім борам —
Я разгледзеў сам —
Сядзе ў санкі скора
Белая зіма.
Сяргей Сокалаў-Воюш
Блакіт нябёс
Блакіт нябёс, і белы бусел,
І кветкі ў полі, як абрус...
Мой край завецца Беларуссю,
А сам я - хлопчык-беларус.
Алоўкі
Ах, якія тут алоўкі -
Каляровыя галоўкі!
Намалюю я саву,
І авечку, і асву,
І агонь, і акуляры,
І ўсмешлівыя твары.
Тата, мама, баба, дзед --
Будзе кожнаму партрэт.
Запрашаю ад душы -
Месца ж ёсць на аркушы!
Елка
Елка ў ельнічку жыла,
Елка ў ельнічку расла.
Елку везлі нам на свята
Белы зайка і жаўна.
Як прывезлі елку ў хату -
Стала ёлачкай яна.
Якуб Колас
Храбры певень
Па надворку певень ходзіць,
За сабою куры водзіць
I крычыць: — Сюды! Сюды!
Як кіўне ён галавою,
Сыплюць куры чарадою —
Як адна бягуць туды.
А калі хто кур пужае,
Певень грозна загукае:
— Хто такі там? Хто такі?
Янка Купала
Лістапад
З буйных ліп і бяроз
Лісты валяцца.
Між павалаў і лоз
Рассыпаюцца.
Шапацяць, шалясцяць
Залацістыя,
Ўвысь галінкі глядзяць
Пусталістыя.
А як прыйдзе вясна —
Ўсё адменіцца,
I галінкі ізноў
Зазяленяцца.
Леанід Пранчак
Завіруха
Звонка свішча,
Вые глуха
Цёмнай ноччу
Завіруха.
Анідзе
Няма ёй месца.
То галосіць,
То смяецца.
А як стоміцца,
Прысядзе
Снежнай гурбаю
У садзе.
Янка Журба
Першыя сняжынкі
Лётаюць, сыплюцца
Зоркі-сняжынкі -
Белыя, лёгкія,
Быццам пушынкі.
Роўна так сцелюцца
Ў вёсцы і ў полі,
Кружацца, кружацца
Ціха, паволі.
Дзецям тут весела,
Хоць і марозна:
Цёпла за гульнямі,
Зімна не грозна.
Шумна забегаем
Тут удагонкі,
Гулка пакоціцца
Голас наш звонкі.
Жыва праложым тут
Новыя сцежкі,
Дружна наладзім мы
Гульні ў снежкі.
Лётаюць, сыплюцца
Снежныя зоркі...
Будзем на саначках
Ездзіць мы з горкі.
Змiтрок Бядуля
Мае забавы
Па даліне, па лужочку
Ездзіць я люблю.
Я з дубовага кіёчка
Коніка зраблю.
Гайда, гайда, буланенькі,
Аж у цёмны бор!
I ляціць кіёк мой ценькі
Проста як віхор.
Аж дрыжыць, шуміць зямліца,
А я скок ды скок!
А са мною весяліцца
Жучка — мой дружок.
Я на коніку ўсё далей
Еду без канца.
Гэй, хутчэй нясі, удалы,
Мяне, малайца.